Κριτική για «Το 13ο Υπόγειο» στο Έθνος της Κυριακής

"Το «κατηγορώ» της γενιάς των 700 ευρώ

Ο Βαγγέλης Μπέκας επιχειρεί μια... κάθοδο στη σύγχρονη κοινωνία του καταναλωτικού μένους στο μυθιστόρημά του «13ο υπόγειο» που διαβάζεται και σαν μαύρο παραμύθι.

Το πρώτο που διαπιστώνει κάποιος διαβάζοντας το βιβλίο είναι η πολιτική σκέψη του συγγραφέα. Τσιμπιέσαι σχεδόν. Μα αν είναι δυνατόν, τόσο νέο παιδί; Το δεύτερο, η επαναστατική αυτοδιάθεση, στα πιο απλά πράγματα, καθόλου δεδομένα κι αυτονόητα όμως.
«Στη γενιά των 700 ευρώ και στη γιαγιά Λέξω», η αφιέρωση του συγγραφέα στην αρχή. Και στο «13ο υπόγειο» του Βαγγέλη Μπέκα, ο αναγνώστης τα κατεβαίνει, δεν τα ανεβαίνει τα κεφάλαια.

Μείον ένα, Μείον δύο...
Μείον δεκατρία, η μεγάλη σύγκρουση, η επανάσταση και ο έρωτας. Ο απόλυτος τρόμος, ο θάνατος. Εκεί όπου όλα για τον Πέτρο φαίνεται να ξεκίνησαν με τους καλύτερους οιωνούς. Την κάνει από το πάνω πάτωμα κόλαση, ακολουθώντας σχέδιο αριστοτεχνικό και πάει κατευθείαν να πιάσει την καλή.

Την Κόλαση του Δάντη. Για να μην της ξεφύγει ποτέ.

Εξάλλου κι αυτός να μην πήγαινε, θα ερχόταν εκείνη σ’ αυτόν.

Το Εμπορικό Κέντρο New Bios (καινούργια ζωή;) που απλώνεται σαν σαρκοβόρο φυτό μοιάζει να του υπόσχεται: Εξουσία και εύκολο χρήμα. Εξάλλου όλα μοιάζουν τόσο καλοστιλβωμένα και τακτοποιημένα, με μια τάξη θα έλεγε κανείς φασιστική.

Η αδελφή κόβει την πίστωση, τα χρέη τρέχουν, ο δρόμος μοιάζει μονόδρομος εάν δεν θέλει να μείνει γενιά των 700 ευρώ. Και ο Πέτρος, πουλά τελικά τη ζωή του στον διάολο, στην Εταιρεία, συγκεκριμένα.

Στημένο παιχνίδι
Από κει κι κει το παιχνίδι είναι στημένο, η τράπουλα σημαδεμένη και όλοι πιόνια με κινήσεις ηθελημένα ή αθέλητα προμελετημένα ακριβείς. Ακόμα και τα διλήμματα στο ταξικό πολυκατάστημα που εξαπλώνεται σαν το χταπόδι σε όλο τον κόσμο, μοιάζουν με παιδικές σπαζοκεφαλιές.

Ο Βαγγέλης Μπέκας στήνει με αριστοτεχνικό τρόπο μια κοινωνία σε μικρογραφία. Επιλέγοντας σοφά το καταναλωτικό μένος μας που είναι και η εθελούσια σκλαβιά.

Τα συγκεντρώνει όλα στην παντοδύναμη Εταιρεία για να έχει τη δυνατότητα να αντικρίσει το δάσος εκεί που όλοι έχουμε κολλήσει το βλέμμα στο δέντρο, κι αυτό ήταν το πρώτο που οφείλει να του αναγνωρίσει κανείς, τελικά.

Το δεύτερο, η αρχιτεκτονική του κτιρίου και του κειμένου. Το τρίτο, η άβυσσος και τα σκαμπανεβάσματα της ανθρώπινης ψυχής. Οι δαίμονες στα σκοτεινά βάθη του Πέτρου. Ακολουθούν, η διακειμενικότητα της ιστορίας, με σαφείς αναφορές στον Οργουελ και στη «Φάρμα των ζώων», στο «Εμείς» του Ζαμιάτιν όπως μου επισήμανε και υπενθύμισε φίλος καλός. Στον «Κίτρινο φάκελο»... ακροβατώντας με απίστευτο χιούμορ, ειρωνεία και σαρκασμό στο πολιτικό, κοινωνικό, ερωτικό μυθιστόρημα, με αναφορές στην επιστημονική φαντασία, και με υπαρξιακές και φιλοσοφικές αναφορές. Με ανατροπές και ίντριγκα που παρακολουθείς με ενδιαφέρον ως το τέλος. Χρησιμοποιώντας επίσης με παιγνιώδη τρόπο, ρεαλισμό, μεταρεαλισμό, σουρεαλισμό. Εξάλλου, όπως μας προειδοποιεί επιλέγοντας μότο στην πρώτη σελίδα:

«Ανάμεσα στο όνειρο και την πραγματικότητα υπάρχει μόνο μια ασήμαντη φυσική λειτουργία: το ανοιγοκλείσιμο των βλεφάρων. Με την ονειροπόληση ούτε αυτό είναι αναγκαίο».Αλλά ο ήρωάς του τα μάτια δεν τα κλείνει ποτέ.

Ακόμα κι όταν παίζει τρομπέτα. Χαρίζοντάς μας το απαραίτητο κομματάκι ζάχαρη στο τέλος. Κι η τέχνη το καταφύγιο που μας απομένει. Η επανάσταση χωρίς τέλος. Το ασανσέρ που σε ανεβοκατεβάζει δέκατο τρίτο πάτωμα κόλαση, εκατοστό κι από εκεί ως τον έβδομο ουρανό.
Αφήνοντας τους άλλους να ζουν στην εικονική, καταναλωτική, τηλεοπτική τους πραγματικότητα. Ρομποτάκια που κι αυτοί αγνοούν. Πιόνια σε μια σκακιέρα να παριστάνουν τους παίχτες. Σούπερμαν άλλοτε, και κάποιες άλλες φορές σκοτεινός θεός.Σκύλος που ακολουθεί πιστά τον βηματισμό που του υποβάλλει ένα μυρμήγκι, παραμυθάς θεός που αποφασίζει να πει τη μέγιστη αλήθεια με παραβολές. Τελειώνοντας όπως αρχίζει, σαν το φίδι εν τέλει που δαγκώνει την ουρά του. Χρησιμοποιώντας το μυθιστορηματικό ψεύδος για να κάνει την αλήθεια πιστευτή. Για να κάνει το πρόβλημα να λάμψει. Διευκολύνοντας τον αναγνώστη «να καταδυθεί»: «Στη σκοτεινή πλευρά του εαυτού του». «Στη σκοτεινή πλευρά του... καθενός».

Σημειολογικά μας οδηγούν πολλές αναφορές: τα ζευγάρια από κερί και οι τριακόσιοι της ομάδας, οι ουλές στο κρανίο - μικροσκοπικές πόρτες πλυντηρίου, τα δάνεια και οι υποθηκευμένες ζωές, η ατσαλάκωτη υποκριτική ζωή που επιβραβεύεται, η ζωή με και χωρίς την Εταιρεία, τα ανθρώπινα εμπορεύματα, ο αέναος φαύλος κύκλος ζωής.

Κι όλα αυτά, φυσικά, λιτά, άμεσα, σχεδόν προφορικά, σαν να σου ψιθυρίζει στο αυτί φίλος καλός ένα σκληρό, μαύρο παραμύθι.

Μονάχα που τελειώνοντας έτσι και ψάξεις το αυτί σου μπορεί και να βρεις εκείνη τη μικροσκοπική ουλή."

Κείμενο της Ελένης Γκίκα στο Έθνος της Κυριακής.