Κριτική του Νίκου Κουνενή για το «Φετίχ»

Το τέλος μιας μακράς περιόδου ομφαλοσκοπικών εστιάσεων της ελληνικής λογοτεχνίας, που- με ευδιάκριτες και αξιοσημείωτες εξαιρέσεις- διήρκεσε μέχρι τις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, συνοδεύτηκε από μια εντυπωσιακή επιστροφή του κοινωνικοπολιτικού μυθιστορήματος, στην προσπάθεια πεζογραφικής αποτύπωσης της σύγχρονης – κατά το μάλλον ή ήττον ζοφερής- πραγματικότητας του εγχώριου και διεθνούς «δημόσιου χώρου». Η πρωτοτυπία της θεματολογίας, ο διεισδυτικός και στις περισσότερες περιπτώσεις ριζοσπαστικός πολιτικός στοχασμός και η απόπειρα οργανικής σύνδεσης της ατομικής «μοίρας» των λογοτεχνικών ηρώων με τις ραγδαίες και ασφυκτικά ηγεμονευόμενες από τις πάσης φύσεως αγοραίες στοχεύσεις των σύγχρονων ηγεμονικών ελίτ, αποτελούν μερικά από τα πλέον ευδιάκριτα χαραγτηριστικά αυτής της στροφής, εκφρασμένης σε ένα μεγάλο ποσοστό από νέους δημιουργούς.
Από την πρώτη του εμφάνιση, με το μυθιστόρημα κοινωνικοπολιτικής φαντασίας «Το δέκατο τρίτο υπόγειο», ο Βαγγέλης Μπέκας έκανε εμφανείς τις προθέσεις του: Εκκινώντας από την παράδοξη ιδέα ενός γιγαντιαίου εμπορικού κέντρου που επεκτείνεται σαν καρκίνωμα κάτω από τη γη, υπονομεύοντας τον υπέργειο κοινωνικό ιστό, μας παρουσιάζει τους ήρωές του σαν θύματα μιας ασύλληπτης και δύσκολα αντιμετωπίσημης από τους ίδιους δυστοπικής πραγματικότητας. Στο βιβλίο αυτό ο συγγραφέας μας μιλάει για τις πανίσχυρες δομές ενός καπιταλισμού χωρίς όρια, αλλά και για την ανάγκη της αντίστασης, προσωπικής και συλλογικής, σαν μοναδικό όρο απεγκλωβισμού από τις καταστροφικές προοπτικές του.
Δύο χρόνια αργότερα ο Μπέκας επιμένει στην ίδια θεματική, σε περισσότερο «γήινο»- και αναγνωρίσιμο εν καιρώ μνημονίων και επιτηρήσεων- πλαίσιο αλλά και με πλέον άρτιο, από την άποψη της λογοτεχνικής σύνθεσης, τρόπο. Στο νέο του πολιτικό σύμπαν η πλειοψηφία του πληθυσμού στενάζει βιώνοντας τις συνέπειες της υστερικής σπουδής της κυβέρνησης για την ακατάπαυστη αύξηση της παραγωγικότητας και κάθε τι που υπονομεύει την τελευταία τίθεται εκτός νόμου (ανάμεσα τους και η εξόχως «αντιπαραγωγική» ποιητικη δημιουργία). Ταυτόχρονα, ένα μυστηριώδες Ινστιτούτο δρα αδιαφανώς στο πλάι της κυβέρνησης και πειραματίζεται ακατάπαυστα πάνω σε μέγα πλήθος ανθρώπων.
Ο Παύλος και η Δανάη ζουν στην ίδια πολυκατοικία και γνωρίζονται υπό παράξενες συνθήκες, προκύπτουσες από το γεγονός ότι η δεύτερη συμμετέχει επ’ αμοιβή στα πειράματα του Ινστιτούτου. Ο Παύλος είναι ένας αρκετά επιτυχημένος διαφημιστής, που κλέβει στίχους από διακεκριμένους ποιητές και τους διασκευάζει ευφυώς σε σλόγκαν και μότο για την προώθηση των εταιρικών προιόντων. Η Δανάη καλείται να συμμετάσχει εθελοντικά και σε άλλα «πειράματα» αισθησιακού τύπου- με οργανωτές τους φίλους της Μαρία και Ιάσονα- αλλά τελικώς δεν το αποτολμά. Στην υπόθεση εμπλέκονται και διάφοροι ακόμα μυστήριοι τύποι: ο παραβατικός Άρης, που προμηθεύει τον Παύλο με ένα περίστροφο και του σπάει τα νεύρα αποκαλώντας τον «λόρδο» και εμπλέκοντάς τον σε διάφορες μπελαλίδικες καταστάσεις, ο στρατολόγος του Ινστιτούτου κύριος Πικρός, ο γεροχίππης Τέο με τις ανορθολογικές και ενίοτε υπερβατικές επιλογές του κ.ά.
Στο πλαίσιο των συνεχών αναδιαρθρωτικών κυβερνητικών πολιτικών η πορεία της ζωής των ηρώων ακολουθεί φθίνουσα πορεία και οι προοπτικές της διαφαίνονται μάλλον ζοφερές. Ταυτόχρονα η αμοιβαία ερωτική έλξη τους «κολλάει» πάντα την τελευταία στιγμή, μη βρίσκοντας τη φυσική της έκφραση. Στον έξω κόσμο, τα θύματα του Ινστιτούτου «βγάζουν» παράξενες παρενέργειες κινητοποιώντας τον κρατικό μηχανισμό ο οποίος επιχειρεί την άνευ όρων αποκατάσταση της τάξης. Η Δανάη και ο Παύλος αναζητούν με κάθε τρόπο απαντήσεις σχετικά με τον ρόλο και τις πραγματικές στοχεύσεις του Ινστιτούτου και εμπλέκονται σε όλο και πιο παράδοξες περιπέτειες με ένα ακόμη πιο απρόσμενο- και οπωσδήποτε λιγότερο ρεαλιστικό- τέλος.
Το «Φετίχ» είναι ένα ζωηρό και αρκούντως γοητευτικό μυθιστόρημα πολιτικής φαντασίας με στοιχεία νουάρ. Βασισμένο σε πρωτότυπες εμπνεύσεις, με αποτελεσματικό σμίλεμα των χαρακτήρων, ζωντανή γλώσσα επαρκή εικονοποιία και ζωηρή ανέλιξη της πλοκής, καταφέρνει να κρατήσει αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη, μιλώντας του με όρους μυθοπλαστικής απογείωσης για πράγματα που ήδη του είναι οδυνηρώς οικεία.

Δημοσιεύτηκε εδώ.